|
АТА-АНА МЕН БАЛАБАҚШАНЫҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РОЛІ.
Балаларды тәрбиелей отырып, ата-аналар еліміздің болашақ тарихын, демек,
дүниенің де тарихын тәрбиелейді.А.С. Макаренко.
Тәуелсіз еліміздің келешек ұрпақты тәрбиелеу мәселесі бүгінгі күннің өзекті тақырыбы.
Бұл мәселенің шешімін табуда үздіксіз білім беру жүйесі айтарлықтай дәрежеде қайта
қаралып, оны жетілдіру жолдары іздестірілуде. Бұл алға қойылып отырған негізгі
талаптар – Қазақстан білім беру жүйесінің бүкіләлемдік білім беру кеңестігіне толық
енудің алғашқы даму стратегиясын жасау болып табылады. Айтылған талаптардың
жүзеге асырылуы бағытындағы жұмыстың үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы –
мектепке дейінгі ұйымдарда баланың білімге деген құштарлығын арттырудан,
ұлтымызға тән қасиеттерін бойына сіңірген бала тәрбиелеуден бастағанның маңызы
зор. Балабақша — бүлдіршіндерді болашақта ата дәстүрін сақтайтын инабатты да,
ибалы үлкен-кішіні сыйлай білуге үйрететін тәрбие орталығы. Өмірге келген жас
ұрпақты тәрбиелеу ата-аналар мен балабақша тәрбиешілерінің қасиетті борышы.
Бала үшін дүниеде ең жетілген, білімді де, мәртебелі адам – оның ата – анасы.
Ал, ең әдемі де жарық үй – оның туылған үйі.
Жас баланың дамуында ата-ананың орыны ерекше, сондықтан ата-ана өз отбасында
қолайсыз жағдайларды баланың көзінше тудырмауға тырысуы қажет. Отбасындағы
ұрыс-керіс баланың жүйкесін тоздырады. Кейбір ата-аналар өз перзентін шектен тыс
еркелетіп, баланың бетінен қақпай, көңіліне қарап тәрбиелейді. Ал мұндай көріністер
баланың бойына кері қасиет пайда болуына тікелей жағдай тууына себеп болады.
Ата-аналар балаға отбасылық өмірдің алуан түрлі, қыры мен сырын дүние жұмбақтарын
танытып, тағылым талғамға, әдептілікке баулуға тиіс. Себебі, ата-ананың күнделікті
өмір тіршілігіндегі еңбегі, адамның бейнелері, жақсы мінез-құлқы, дұрыс қарым-қатынасы
– балаға үлгі. Баланың алдында барынша сабырлы әрі ұстамды болуға тырысу керек,
ата-ана өзі үлгі бола отырып, баласын сабырлылыққа тәрбиелейді. Әрбір ата-ана өз
баласы үшін-басты тұлға. Сондықтанда да кез-келген бала алдымен үлгіні ата-анасынан
алады. Бала әкеден ақыл, анадан мейір алады. Ата-ана баласымен пікірлесуде бейауыз
сөздерді қолданбай, дөрекілікпен жеке басын қорламай, мейірімді, табиғи, жылы ақылды
сөздер айтып өнеге бола білсе, тәрбие де табысқа жетеді, өйткені, жақсы сөз жан
семіртеді. Сонымен қатар мектепке дейінгі ұйымның педагогикалық
ұжымы ата-аналармен бірлесіп, баланы өсіріп тәрбиелеудегі басты мақсат қоғамдық
өмірге «түзу кірпіш қалау» екенін ескере отырып, ал осы мақсатты жүзеге асыру үшін,
алдындағы қандай болмасын қиындықтарын жеңу, соған сәби кезінен төмендегі
мынадай көзқарастарды негізгі ұстаныным ретінде қабылдау. Көзқарастар мыналар: Баланы
сәби ол әлі ештеңе білмейді, ұқпайды деп жай көзбен қарамау керек,
өйткені ол да өсіп келе жатқан тұлға. Баланы әр уақытта шындыққа үйрету. Еш
уақытта алдамай, шындықты ашып айтып сол жағдайға дұрыс көзқараспен қарауға
жағдай туғызу.
Баланың өз ісін уақытымен күнде қадағалау, бақылау.
Баланың әр бір ісін қадағалап, оған деген көзқарастан нәтиже шығаруға көмектесу.
Қандай жағдай болса да, ұрпағын жауын мен жел өтінен, жаман әдеттен
қорғап, өз бойындағы ең жақсы қасиеттерін сіңіру, ана уызбен бірге ұлттық дәстүр
қайнарына қондырып өсіру әке мен ананың ұлы борышы. Дені сау, рухы таза, ана
тілін толық меңгерген ұрпақ өсіру қазіргі кездегі ең негізгі мәселе. Бала тәрбиесінде
отбасы басты орын алады. Баланың ана тілін толық меңгеруі . ұлттық-сана сезімін
тәрбиелеу, денсаулығын түзету, бала тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін білу жөніндегі
дағдыларын қалыптастыру мектепке дейінгі мекемелерге берілген. Тәрбиенің сан
алуан келелі мәселесін шешетін, қарапайым дағдыларды бала санасына
орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы – балабақша. Балабақшада халық
педагогикасын бала бойына сіңіре отырып имандылыққа, адамгершілікке
тәрбиелейміз. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпыға міндетті
мемлекеттік стандартының бес саласының әр бөлімдеріндерінің
ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде салт-дәстүрдің барлық түрлерін
баланың бойына сіңірудеміз. Мысалы: тұсау кесу, бесікке салу, тілашар т.б.
Мектепке дейінгі ұйым тәрбиешілер өз тәжірибелерінде халық ауыз
әдебиетінінің ішінен жиі мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар,
санамақтар, ертегілерді оқу іс-әрекеттерінде пайдаланады. Бүгінгі күнде
жас ұрпақтың сана сезіміне өз елінің, жерінің тарихы мен мәдениеті
туралы алғашқы ұғымдарды кішкентай кезінен қалыптастырамыз.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті ойын. Сондықтан
оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев «Ойын
ойнап, ән салмай өсер бала бола ма?» — деп айтқандай баланың өмірінде
ерекше орын алады. Ойын мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының
дамуына ықпал ететін тәрбие құралы. Ойын баланың барлық қабілетінің
дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің
дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі. Өйткені бала
нәресте шағынан бастап адалдыққа, батылдыққа, мейірімділікке, еңбек
етуге тәрбиелеудің құралы ойын. Осыған орай бүгінгі күндері
тәрбиешілер алдында балаға білім., білім дағдыларын игеріп қана
қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімін, ерік-жігерін жан-жақты
етіп дамыту міндеттері тұр. Болашақ қоғамымыздың тағдыры да бала
тәрбиесіне тікелей байланысты. Қоғамды дамытушы да, ілгері апарушы
да осы жас жеткіншектер. Тәрбиенің сан қилы дағдыларын бала
бойына дарытатын алғашқы білім баспалдағы – балабақша, жол сілтеп,
жетелеп, үйретуші — тәрбиеші. Балабақшадағы тәрбие – қазақи ұлттық
сана, ұлттық психология қалыптасқан парасатты, адамгершілік қадір –
қасиеті мол, физикалық және моральдық жоғары белсенді жеке адамды
қалыптастырып шығару процесі болып табылады. Тәрбиелеу мен білім
берудің әрекеті практикалық процесс үстінде қалыптастырылады.
Тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері баланың осы іс-әрекет түрлерін
қалыптастыру және оны белгілі бір мақсатқа бағыттап отыруды
көздейді. Ойнау, еңбек ету, және білім алу барысында ақыл-ой,
адамгшершілік, физикалық және көркем тәрбие, даму процесі қатар
жүреді. Бала осы кезде белгілі дәрежеде білім алады, іскерлікке
үйренеді, өзін қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға, қоғамдық
өмірдің әдет дағыларын игеруге бейімделеді.Іс-әрекеттің тап осы
түрлерін ғана дамыту арқылы тәрбиелеу білім беру міндеттерін
шешуге, бала дамуын дұрыс жолмен бағыттап отыруға мүмкіндік
туады. Жақсы ойнап, еңбек ете білетін әрі оқуға қабілетті баланы
ересек адамдар мен балалар қоғамында өмір сүруге қажетті
қасиеттерді толық игерген тәрбиелі бала деп аталуы мүмкін.
Жоғарыда аталып өткен іс-әрекеттің әрқайсысы бала дамуына
өзіндік, өзіне тән үлесін қосады. Мысалы, тәрбиенің ең маңызды
міндеті саналатын ақыл-ой тәрбиесінің өзі бала ойының: еңбегін
және балалардың оқуын үнемі бағыттап отыру арқылы жүзеге
асатыны бізге балаларды тәрбиелеу тәжірибесінен таныс.
Адамгершілікке тәрбиелеу міндеттері жөнінде де осыны айтуға
болады. Бала өзін-өзі көрсете білсе, ендеше ойын, оқу еңбекте
адамгершілікке тәрбиеленеді деген сөз. Өйткені, мұнда олардың
өзара ересек адамдармен қарым-қатынасы қалыптасады.
Іс-әрекеттің әрбір түрінде осылайша өзара ұштасып жататын
педагогикалық мүмкіндіктерді ескере отырып, мектепке дейінгі
ұйымдарда балалардың тіршілік әрекеттерін, тәрбиелік мақсатқа
сай ұйымдастыра аламыз.Ойын, еңбек, оқу арқылы біз балаларға
белгілі бір тұрғыдан ықпал жасай аламыз. Бірақ біз іс-әрекеттер
ойын, еңбек, оқыту өзара ұштасқан жағдайда ғана баланың жеке
басын дамытуда толық нәтижеге жете аламыз. Балабақшаның
негізгі міндеті – баланың жеке басының бастапқы қалыптасуын
қамтамасыз ету. Бұл жас баланың ақыл-ойының дамуы мен
даярлығы үшін қолайлы кезең. Осы кезеңде бала оқу мен тәрбиені
қалыптастыруға, өз қызметін білуге, тілдік қатынастың қарапайым
тәжірибесінде өзін-өзі таныта білуге, мінез-құлық мәдениетіне,
жеке гигиеналық және салауатты өмір салтының негіздеріне
бағдарланады.
Еліміздің ертеңгі болашағы жас ұрпақты азаматық пен имандылыққа
баулу – тәрбиенің басты міндеттерінің бірі. Сонымен қатар ата-
аналар мен мектепке дейінгі ұйымдар ұлттық тәрбиеге де мән
бергендері жөн. Бұл саладағы күш – жігер алдымен бүлдіршіндерді
отандыққа тәрбиелеуге бағытталады. «Отан» деген ұғым балаға
дүние есігін ашқан үйі , ата-анасы, ағайын туыстары, туған жері,
кең – байтақ гүлжазира даласы, тау – тасы, өзен – көлі, сылдырап
аққан мөлдір бұлағы бейнесінде қабылданып, ең қасиетті де
құдіретті алтын бесігі ретінде үйретуге тиіспіз.
Жас ұрпақты кішкентайынан салт-дәстүрлер рухында баулу,
құлағына сіңіру әдет-дағдысына айналдыру – парызды іс. Қазақ
сөз өнерін қатты құрметтеген халық: «Жақсы сөз – жарым ырыс»,
«Жақсы сөз жан семіртер. Сонымен қатар балаға «сіз», «рақмет»,
«кешіріңіз», «өтінемін» деген сияқты сыпайылықты білдіретін
сөздерді үлкендерге айтып жүруге үйрету, оған дағдыландыру
ата-аналар мен тәрбиешілердің міндеті.
Халқымыздың дәстүрінде қол алысып амандасуға ерекше көңіл
бөлген, жас баланы сәби кезінен үлкендермен қол алысып
амандасуғы тәрбиелейді. «Көкеңе қолыңды беріп амандас»,
«Ағаңның қолын ал», «Атаңа екі қолыңды бер» деп үйретеді.
Ондай кезде үлкендер яғни аталар, әжелер «Ой азамат болыпты
ғой!», «Таудай бол!» деп баланың қолын алып, сәлем беруге
ынталандыратын сөздер айтып ынтасын тудырады. Баланы
жастайынан осындай инабаттылыққа баулу, ол есейгенде сыпайы,
әрі жеке тұлға болып қалыптасуына негіз болады.
|
